دسته: آموزشی

پنج راهکار عملی برای کاهش استرس در زمان مواجهه با شرایط عدم قطعیت

قطعی‌ترین امر در زندگی عدم قطعیت است. همه ما موقعیت‌هایی مانند نگرانی از تعدیل نیرو در سازمان، تلاش برای افزایش درآمد در هنگام افزایش بی‌رویه هزینه‌های زندگی، انتظار برای گرفتن نتایج یک آزمون مهم و موارد دیگری از عدم قطعیت را تجربه کرده‌ایم. چالش‌های زندگی و دوره‌هایی از ابهام و عدم قطعیت از وجوه طبیعی زیست ما انسان‌ها هستند و به واسطه همین چالش‌ها است که ما رشد می‌کنیم. اما بیشتر ما وابسته به عادت‌هایمان هستیم و تنها زمانی احساس آرامش می‌کنیم که همه چیز طبق برنامه پیش برود. مواجهه با عدم قطعیت و احساس عدم کنترل بر جریان زندگی باعث ایجاد اضطراب و استرس در انسان می‌شود.

مریم پس از دو سال بیکاری اخیراً به طور آزمایشی در یک شرکت بازرگانی استخدام شده است. با تحولات اقتصادی اخیر، زمزمه تعدیل نیرو و حتی توقف فعالیت‌های شرکت به گوش می‌رسد. برخی از همکاران با شیطنت به وی گوشزد می‌کنند که شرکت حتی در فکر برکناری نیروهای قدیمی و بسیار ارزشمند خود هم هست و طبیعی است که نیروهای کم تجربه‌تر زودتر اخراج شوند. مریم به شدت دچار اضطراب و استرس شده است. دو هفته اخیر دائماً درگیر مشکلات گوارشی بوده و حتی مجبور شده است که از چند روز مرخصی استعلاجی استفاده کند، با وجود آنکه می‌داند در چنین شرایطی غیبت از کار می‌تواند خیلی برای وی گران تمام شود. شب‌ها خواب منظمی نداشته و دائماً کابوس اخراج شدن را می‌بیند. روزها سر کار دچار خواب‌آلودگی، عدم تمرکز و احساس کسالت است و همین قضیه شدیداً بر کیفیت کار وی تاثیرگذاشته است.

به نظر شما در چنین شرایطی چه رویکردی برای مریم مفیدتر است؟ دامن زدن به نگرانی‌ها و اضطراب و در نتیجه قطعی کردن اخراج خود به دلیل اختلال جسمی، روانی و افت کیفیت کار؟ و یا تلاش جهت بهبود وضعیت با قبول شرایط موجود؟

مغز ما طوری طراحی شده است که هنگام کمبود اطلاعات و مبهم بودن آینده، به‌جای فعال شدن بخش منطقی آن، بیشتر دستگاه لیمبیک و وجه احساسی ما به کار می‌اُفتد و در نتیجه واکنش‌های شدید ترس و اضطراب از خود بروز می‌دهیم. این واکنش‌ها شاید در زمانی که انسان غارنشین وارد غاری ناشناخته می‌شد مفید بودند و فرد را در برابر حمله حیوانات و خطرات ناشناس دیگر محافظت می‌کردند، اما در دنیای مدرن امروز و نیازهای روزمره ما اغلب جایگاهی سازنده ندارند.

واقعیت این است که ما نمی‌توانیم همه چیز را تحت کنترل خود درآوریم و باید تحمل خود را در برابر موقعیت‌های غیرقابل پیش‌بینی افزایش دهیم. آبراهام مزلو در کتاب انگیزش و شخصیت خود، یکی از ویژگی‌های افراد خودشکوفا را درک عالم واقع به شکل کارآمد و تحمل و پذیرش عدم قطعیت بر شمرده است. هر چه بیشتر مهارت‌های مقابله با استرس ناشی از عدم قطعیت را کسب کنیم، از عوارض و آسیب‌های جسمی و روانی ناشی از آن بیشتر در امان خواهیم بود. poursinateb.com

در ادامه به چند راهکار مفید جهت مقابله با اموری که کنترل آن‌ها از دست ما خارج است، می‌پردازیم:

قدم اول: رها کنید.

اولین قدم در مواجهه با عدم قطعیت فقط پذیرش این حقیقت است که ما قادر نیستیم همه چیز را کنترل کنیم. تنها داشتن این باور سخت که من می‌توانم همه چیز را تحت کنترل خود داشته باشم و یا اینکه همه چیز باید همیشه قابل پیش‌بینی باشد، می‌تواند خود امری بسیار آسیب‌زا باشد. باید واقع‌بین باشیم و بپذیریم که عدم قطعیت ایده‌آل نیست اما می‌تواند قابل تحمل باشد. به جای کلنجار رفتن با اصل موضوع و تلاش برای به کنترل درآوردن آن بهتر است انرژی خود را متمرکز بر واقعیات و ارزیابی توانمندی‌های خود کنیم. به این ترتیب ممکن است بتوانیم کارهای خیلی مفیدی انجام دهیم. در نظر داشته باشیم که تنها چیزی که تماماً تحت کنترل ماست، واکنشی است که در موقعیت‌های مختلف نشان می‌دهیم و روشی است که با خود رفتار می‌کنیم. مریم هم پس از تفکر زیاد و دریافتن این موضوع که اضطراب وی برایش سودمند نبوده و او را چند قدم به از دست دادن کار نزدیکتر کرده است، با توصیه یک مشاور تصمیم گرفت که به جای خوردن حسرت شرایط ایده آل، واقعیت موجود را پذیرفته و خود به وخیم‌تر شدن موضوع دامن نزند.

قدم دوم: ارزیابی مجدد انجام دهید.

هنگامی که با عاملی استرس‌زا مواجهه می‌شویم، اولین کاری که ذهن انجام می‌دهد، یک ارزیابی اولیه از شرایط است. اگر در آن ارزیابی اولیه ما کنترل شرایط را خارج از توان خود ببینیم، دچار استرس و اضطراب می‌شویم. در این ارزیابی اولیه معمولاً ذهن ما بسیار محافظه کار بوده و کمتر خلاقانه عمل می‌کند. در چنین شرایطی بهتر است آگاهانه یک ارزیابی مجدد انجام دهیم و با دقت بررسی کنیم که پس از پذیرش شرایط موجود، واقعاً چه کارهایی می‌توانیم انجام دهیم و چه منابع و توانمندی‌هایی داریم. مهم این است که به جای منفعلانه نشستن و مضطرب شدن، دست به یک اقدام عملی بزنیم.

می‌توانیم مجدداً تمام احتمالات ممکن را بررسی کنیم و بهترین گزینه را جهت اقدام عملی انتخاب کنیم. همین شروع به یک اقدام عملی باعث کاهش اضطراب می‌شود. پس از آغاز این مداخله می‌توانید به خود افتخار کنید که در مسیر درست قرار گرفته‌اید. مریم با یک ارزیابی دقیق از توانمندی‌های خود به خاطر آورد که همیشه در دانشگاه از دانشجویان بسیار موفق بوده و نیازهای شغلی فعلی هم کاملاً منطبق بر توانمندی‌های اوست. تنها عدم مهارت در چند مورد از شرح وظائف اوست که رویارویی با چنان تقاضاهایی موجب اضطراب وی می‌شود. تصمیم گرفت به جای سپری کردن اوقات خود با استرس و اضطراب، در یکی از کارگاه‌های آموزشی متناسب با تقاضاهای شغلی خود ثبت نام کرده و کیفیت کار خود را ارتقاء دهد.

قدم سوم: بهترین نتایج را برای خود تصور کنید.

در موقعیت‌های سخت معمولاً ذهن ما بدترین نتایج را پیش‌بینی کرده و ما را ناامید می‌کند. این تصور منجر به استرس بیشتر شده و نیز احتمال شکست را بیشتر می‌کند. در عوض توصیه می‌شود که در چنین شرایطی بهترین سناریوی ممکن را برای خود تصور کرده و خود را در آن موقعیت خوب احساس کنید. در این صورت هم آرامش بیشتری به دست می‌آورید و هم با اعتماد به نفس بیشتر قدرت تصمیم‌گیری و عملکرد شما بهتر خواهد شد. مریم تصمیم گرفت به جای تمرکز بر احتمالات منفی، امیدوارانه به موضوع نگاه کند. سال آینده را در ذهن خود تصور کرد که به علت تلاش زیاد و نشان دادن توانمندی‌های خود، ارتقاء شغلی پیدا کرده و به سِمت بهتر و حقوق بالاتر رسیده است.

قدم چهارم: موفقیت‌های گذشته را به یاد آورید.

به خاطر بیاورید که قبلاً هم در زندگی شرایط سخت را تجربه نموده و مشکلات را از سر گذرانده‌اید. کمی تعمق کنید و به یاد آورید که قبلاً چه چیزی بیشترین کمک را به شما کرده است و اینکه در شرایط کنونی چگونه می‌توانید از روش‌های مشابه استفاده کنید. مریم به خاطر آورد که چند سال پیش که خود را برای کنکور آماده می‌کرد هم دقیقاً دچار همین علائم و حالات روحی و جسمی شده بود. در آن زمان برادر بزرگتر وی با توصیه‌های خود موجب بازگشت آرامش و موفق شدن مریم در کنکور شد. مریم کاغذ و مداد را برداشت و با یادآوری توصیه‌ها آنها را یادداشت و خود را برای به کارگیری آنها آماده کرد. وقتی به یاد آورد که تنها برنامه‌ریزی زمانی و مرتب کردن ذهن خود چقدر در آن زمان کمک‌کننده بوده، لبخند رضایت بر لبانش نشست.

قدم پنجم: فعالیت بدنی انجام دهید.

ورزش و فعالیت بدنی علاوه بر ارتقاء سلامت، اثرات مستقیم بر کاهش تنش ناشی از استرس در بدن دارد. سه اثر عمده فعالیت بدنی بر استرس عبارتند از:

  1. آزادسازی اندورفین یا واسطه شیمیایی ایجاد حس خوب در بدن.
  2. تمرکز بر ورزش و فعالیت بدنی باعث منحرف شدن ذهن از تنش روانی شده و با احساس آرامش همراه است. در ضمن انرژی ناشی از آزاد شدن آدرنالین در بدن، با فعالیت بدنی مصرف شده و باز هم به آرامش بیشتر بدن کمک می‌شود.
  3. ورزش منظم باعث بالا رفتن اعتماد به نفس در فرد و نیز بهتر شدن خُلق، کاهش اضطراب و بهبود کیفیت خواب می‌شود. تمام این موارد با کاهش استرس، احساس در دست داشتن فرمان زندگی را به فرد القاء می‌کند.

مریم قبلاً موفقیت‌های زیادی در زمینه ورزش شنا کسب کرده بود و تا قبل از شروع به کار، هفته‌ای سه روز را به ورزش مورد علاقه خود می‌پرداخت. یک دفعه به خاطر آورد که چقدر دلش برای استخر تنگ شده و شنا در آب چه آرامشی را برای او به ارمغان می‌آورد. حالا همان ساعات را در خانه نشسته و به خودخوری و نگرانی سپری می‌کند. سریعاً لباس پوشید و به استخر مورد علاقه‌اش رفت تا برای حداقل هفته‌ای یک جلسه مجدداً ثبت نام کند. poursinateb.com

توانایی در مدیریت شرایط توام با ابهام یکی از مهم‌ترین مهارت‌های ضروری برای زندگی امروزی است. حال که شما این مطلب را مطالعه کردید، مشخص است که به دنبال کسب مهارت‌هایی برای مقابله با عدم قطعیت هستید. همین تفکر و تجسس در این موضوع به شما کمک می‌کند که در مواجهه بعدی با اعتماد به نفس بیشتر و موفق‌تر عمل کنید. همچنین با تمرین چند راهکار ساده، به ابزارهای بیشتری برای مقابله با استرس مجهز شده و در ارزیابی اولیه خود، خود را توانمندتر ارزیابی کرده و کمتر دچار استرس خواهید شد.

منابعی جهت مطالعه بیشتر:Tips on Tolerating Uncertainty, Margarita Tartakovsky, https://psychcentral.com

https://www.mayoclinic.org

Ways Successful People Overcome Uncertainty, Travis Bradberry, https://www.forbes.com

بازنشر فقط با ذکر منبع poursinateb.com مجاز است.

 

بیشتر

آزار و خشونت جنسی در محیط کار

آزار جنسی

 

اشتغال یکی از اجزاء مهم رفاه و سلامت انسان‌ها است؛ اما زمانی که افراد آزار و خشونت جنسی را در محیط کار تجربه می‌کنند، اشتغال می‌تواند خود عاملی برای ایجاد آثار منفی بر سلامت جسم و روان گردد. شواهد بسیاری مبنی بر هزینه‌های بالای سازمانی ناشی از آزار و خشونت جنسی در محیط‌های کاری به‌علت عوارض حقوقی، اجتماعی، ساعات کاری از دست رفته و ترک شغل موجود است. در سال‌های اخیر بسیاری از کشورها این امر مهم را به طور گسترده‌ای مورد توجه قرار داده و در قوانین متعددی چون قوانین کیفری و سازمانی خود مد نظر قرار داده اند.

آزار جنسی در محیط کار به هر گونه رفتار ناخواسته لفظی یا جسمی جنسی یا جنسیتی اطلاق می‌شود که با انجام کارها و امور جاری تداخل داشته و یا یک محیط کاری ارعاب انگیز، خصومت آمیز یا توهین‌ آمیز ایجاد کند. آزار و خشونت جنسی در کلیه محیط‌های کاری اعم از تولیدی و صنعتی، دولتی و خصوصی، بزرگ و کوچک وجود دارد و سکوت و عدم گزارش آن به معنای فقدان آن نیست. بسیاری از موارد آزار و خشونت خارج از دید عموم و در موقعیت‌های خصوصی و بیشتر با اثرات روحی و روانی تا جسمانی اتفاق افتاده و دارای عوارض جدی بر قربانی و کارفرما هستند. آزار و خشونت در محیط کاری منجر به افزایش غیبت از کار، چرخش بالای پرسنلی و از دست رفتن کارکنان باارزش و نیز ایجاد وجهه منفی برای سازمان می‌شود. همانطور که ذکر شد، خشونت در محیط کار یک نگرانی مهم سازمانی و اجتماعی است زیرا موفقیت هر سازمانی بستگی به کارآیی پرسنل آن سازمان دارد و در ضمن انتقال شکایات خشونت و آزار به خارج از سازمان، می‌تواند اعتبار و آبروی سازمان را به طور جدی تحت تاثیر قرار دهد.

آزار جنسی همانطور که از نظر اخلاقی و اجتماعی غیرقابل قبول است، برای سازمان‌ها و محیط‌های کاری نیز تبعات منفی دارد. بنابراین کاهش و حذف آزار جنسی در محیط کار اقدامی است انسانی و اقتصادی.

بیشتر

روز جهانی مبارزه با کار کودکان / کار کودکان، نه؛ آموزش با کیفیت، آری

۲۲ خرداد / روز جهانی مبارزه با کار کودکان

child labour

بر اساس آخرین بررسی‌های انجام شده توسط سازمان جهانی کار، تخمین زده می‌شود که در جهان حدود ۱۲۰ میلیون کودک بین ۵ تا ۱۴ سال به کار گرفته شده‌اند و در این گروه سنی نسبت جمعیت دختر و پسر مساوی است. تداوم کار کودکان ریشه در فقر و عدم وجود کار مناسب برای بالغین، عدم وجود حمایت اجتماعی و شکست نظام نظارت بر تحصیل کودکان و حداقل سن قانونی برای استخدام است.

دکتر امیر محمود حریرچی، جامعه‌شناس، تعداد کودکان محروم از تحصیل را در کشورمان ۷-۶ میلیون نفر اعلام کرده‌اند. طبق گزارش ایسنا، ایشان همچنین بیان کرده‌اند که در حال حاضر کودکانی که مطلقاً به عنوان کودکان کار و خیابان شناخته شده‌اند در تهران حدود ۳۰ هزار نفر هستند. حبیب الله مسعودی فرید معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور نیز تعداد کودکان خیابانی کشور را حدود ۷۰ هزار نفر اعلام کرده‌اند.

سازمان جهانی کار، امسال در روز ۱۲ جوئن (روز جهانی مبارزه با کار کودکان) خصوصاً بر اهمیت آموزش با کیفیت به عنوان اقدام کلیدی در مقابله با کار کودکان تمرکز کرده است. بسیاری از کودکان کار محروم از تحصیل هستند و برای گروهی هم که به مدرسه می‌روند، انجام کار در اولویت بوده و همین امر به اختلال در تحصیل آنان می انجامد. این عدم کسب مهارت و فقدان آموزش کافی در بزرگسالی منجر به درآمد و امنیت شغلی کمتر و حتی بیکاری میشود و در ضمن احتمال بالاتری وجود دارد که کودکان آنان نیز به گروه کودکان کار بپیوندند. شکستن این چرخه معیوب، یک چالش جهانی بوده و آموزش و تحصیلات نقشی کلیدی در این امر دارد.

این سازمان تاکید کرده است که آموزش اجباری و رایگان با کیفیت بالا تا سن قبل از حداقل سن قانونی اشتغال، یک ابزار کلیدی در خاتمه کار کودکان است. حضور در مدرسه علاوه بر کاهش قسمتی از ساعات کار کودکان، بستری برای آشنایی با مهارتهای کاری مورد نیاز برای اشتغال مفیدتر و پرسودتر در آینده است.

به گزارش ایسنا، خانم طاهره پژوهش، فعال حقوق کودک و عضو هیات مدیره انجمن حمایت از حقوق کودکان بیان کرده اند که این کودکان به درس خواندن علاقه دارند اما در حال حاضر مشکل ما در آموزش و پرورش، کیفیت آموزشی و آموزش‌های مبتنی بر تحقیر، تنبیه، سرزنش و… است و در نتیجه این گونه رفتارها خواهیم دید که این کودکان جذب بازار کار شده و در معرض آسیب‌های متعدد اجتماعی قرار می‌گیرند و زمانی که فرد دچار این آسیب‌ها شود نیز به کشور هزینه‌های زیادی تحمیل خواهد شد؛ در حالی که می‌توان به آسانی و با هزینه بسیار کمتر مدارس را احیا کرده و شرایط آموزشی را از نظر کیفیتی بهبود بخشید.

سازمان جهانی کار نیز متذکر شده است که در بسیاری از کشورها، مدارس در دسترس قشر کم درآمد فاقد منابع کافی هستند. تسهیلات نامناسب مدارس، کلاسهای شلوغ و نبود آموزگاران آموزش دیده همگی از عوامل محدودکننده آموزش بوده و بیشتر بازدارنده تحصیل هستند تا مشوق. نبود مدارس در دسترس و دوری راه در مناطق روستایی هم علت دیگر توقف تحصیل در مقطع ابتدایی است. این عوامل به صورت غیرقابل انکاری منجر به پیوستن کودکان به نیروی کار قبل از سن قانونی میگردند. بنابراین، سیاستهای ملی باید سرمایه گذاری کافی در آموزش و پرورش همگانی را تضمین کنند.

منابع:

World Day Against Child Labour – 12 June (IPEC)

ایسنا – درآمد روزانه ۵۰ تا ۷۰ هزار تومانی کودکان کار در تهران و انتقاد از اجرای طرح‌های پایش نشده

بیشتر

استرس شغلی و راه‌های مقابله با آن (قسمت اول)

work stress

stress

استرس شغلی و راه‌های مقابله با آن (قسمت اول)
برای هر فرد در هر شغلی طبیعی است که در مقطعی از زندگی کاری خود درجاتی از فشار کاری را تجربه کرده باشد. هر شغلی هر چقدر هم که مناسب و دلخواه‌ باشد، باز هم می‌تواند واجد عناصر استرس‌زا برای فرد شاغل باشد. اگر فشارهای کاری مزمن شوند، می‌توانند تهدیدی برای سلامت جسمی و روانی فرد محسوب شوند. متاسفانه با وجود آگاهی فزاینده در خصوص استرس شغلی و عوارض آن، به‌کارگیری راهکارهای عملی برای مدیریت و کنترل آن حتی در کشورهای پیشرفته صنعتی بسیار محدود است به طوری که این موضوع امروزه به یکی از مهمترین چالش‌های محیط کاری تبدیل شده است.

طبق آمار انجمن روانشناسی آمریکا، ۶۵% جمعیت آن کشور محیط کاری خود را به‌عنوان مهم‌ترین منبع استرس اعلام نمودند. در مطالعه سال ۲۰۱۳ نیز بیش از یک سوم شاغلین آمریکایی گزارش نمودند که از استرس مزمن رنج می‌برند در حالیکه تنها ۳۶% اذعان داشتند که سازمان آنها منابع کافی برای مدیریت buy viagra with paypal استرس فراهم نموده است. در خصوص میزان استرس شغلی در محیطهای کاری ایران آمار دقیق و جامعی در دست نیست ولی مطالعات پراکنده در گروه‌های مختلفی انجام گرفته است. به‌عنوان مثال یک مطالعه۱ در خصوص میزان استرس زنان شاغل در اردبیل نشان داده است ۸/۶۲% زنان شاغل از استرس متوسط و ۵/۳۶% از استرس شدید برخوردار هستند.
عوامل ایجاد استرس در محیط‌های کاری متعدد بوده و توسط منابع و سازمان‌های مختلفی تعاریف و طبقهبندی‌های مختلفی ارائه شده است. طبق راهنمای موسسه دولتی ایمنی و بهداشت۲ انگلستان که در زمینه مدیریت استرس شغلی آمار، اطلاعات و راهنماهای بسیار مفیدی ارائه داده است،‌ استرس شغلی عبارت است از: “واکنش منفی فرد نسبت به فشار بیش از حد وارد بر وی و یا سایر انواع تکالیفی که در محیط کاری بر دوش فرد گذاشته می‌شود.”

استرس بیماری نیست بلکه یک حالت جسمی و روانی است اما اگر بیش از حد شدید یا طولانی شود، می‌تواند تبدیل به بیماری گردد. باید در نظر داشت که تفاوت زیادی بین استرس یا تنش و فشار کاری وجود دارد. فشار کاری مناسب مثبت بوده و یک عامل انگیزش‌زا و ضروری برای شغل است. فشار مثبت به دستیابی به اهداف و کارآیی بیشتر فرد کمک می‌کند.
ایجاد یک محیط کاری با ساختار خوب طراحی شده، سازمان‌یافته و مدیریت مناسب برای پیشگیری از استرس ضروری است اما عدم توجه کافی به طراحی شغل و استانداردهای سازمانی و مدیریتی می‌تواند منجر به استرس شغلی گردد. استرس زمانی ایجاد می‌شود که فرد شاغل نتواند از عهده تقاضاهای شغلی بر‌آید. موسسه HSE انگلستان شش عامل را در محیط‌های کاری شناسایی کرده است که عدم مدیریت مناسب آنها می‌تواند منجر به ایجاد استرس شغلی شود:
۱- تقاضاهای شغلی: وظایف محوله و تقاضاهای شغلی باید با توانایی‌ها، منابع در دسترس و نیز نیازهای فرد شاغل هماهنگ باشند.
۲- کنترل: شاغلین باید بر روی فرایندهای کاری کنترل داشته باشند؛ در مورد روش‌های انجام کار امکان اظهار نظر داشته و به خواسته‌های آنان توجه شود.
۳- حمایت: کارکنان باید اطلاعات و حمایت کافی لازم برای انجام کارها را از سوی همکاران و سرپرستان دریافت کنند.
۴- روابط بین فردی: روابط کاری مناسب بین افراد یک سازمان و طراحی نظام‌هایی برای جلوگیری از رفتارهای غیرقابل قبول و هرگونه آزار و اذیت در محیط کار الزامی است.
۵- نقش فرد: نقش افراد در سازمان و مسئولیت‌های آنان باید به‌طور واضح و شفاف به‌دور از هرگونه ابهامی برای شاغلین توضیح داده شده و کتباً اعلام گردد.
۶- تغییرات سازمانی: هرگونه تغییر و تحولی در سازمان باید به‌موقع و با روش‌های مناسب به اطلاع کارکنان برسد.

البته این شش گروه عوامل از هم مجزا نبوده و می‌توانند بر هم تاثیرگذار باشند و برآیند نهایی آنها است که تعیین‌کننده میزان استرس شغلی است. به‌عنوان مثال کنترل و اختیارات زیاد در انجام کار می‌تواند تاثیرات منفی تقاضاهای شغلی بالا را کاهش دهد؛ و یا حمایت بالای مدیران و هم‌کاران می‌تواند تا حدودی اثرات منفی تقاضای بالا و کنترل پایین را کمرنگ‌تر کند. در واقع می‌توان گفت: مدیریت خوب کلید مدیریت استرس شغلی است. استرس مثبت یکی از نتایج مدیریت لایق، شایسته و رهبری کامل و رشدیافته است که باعث ارتقاء سلامت کارکنان بوده و دستیابی به موفقیت شغلی را برای آنان فراهم می‌کند.
فیزیولوژی استرس و تاثیرات آن بر انسان: دکتر هانس سِلیه اندوکرینولوژیست اتریشی مطالعات زیادی بر اثرات استرس بر بدن انجام داده است و بسیاری از دانش امروزی ما در خصوص فیزیولوژی استرس مدیون تحقیقات ایشان است. دکتر سلیه سندرم تطابق عمومی بدن را شرح داده است. همانطور که پیش‌تر اشاره شد استرس در واقع واکنش بدن به یک واقعه (محیطی، اجتماعی، شغلی) است که به آن واقعه استرسور می‌گوییم. استرس حالتی از بدن است که با یک سری تظاهرات فیزیولوژیک خاص مشخص می‌شود. تظاهرات استرس رابطه مستقیم با سیستم عصبی اُتونوم یا خودکار بدن دارد که این سیستم کنترل‌کننده پاسخ‌های فیزیولوژیک و روانی انسان است. دو دسته اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک در بدن مسئول تنظیم سیستم خودکار هستند. شناخت تظاهرات استرس در بدن اولین قدم در کنترل موثر استرس است.

تظاهرات فردی استرس را می‌توان به چهار گروه تقسیم نمود:

  • تظاهرات هیجانی و احساسی مانند احساس افسردگی، نااُمیدی، افزایش واکنش‌های هیجانی مثل پرخاشگری، احساس تنهایی، کاهش اعتماد به نفس و انگیزه.
  • تظاهرات ذهنی مانند اختلال تمرکز، اختلال حافظه، افکار منفی، تردید و دودلی در تصمیم‌گیری.
  • تظاهرات رفتاری مانند تغییر در عادات غذایی، افزایش مصرف دخانیات، الکل و مواد روان‌گردان، اختلال خواب، تغییرات رفتارها و عادات کاری مثل تاخیر مکرر در محیط کار یا افزایش غیبت کاری.
  • تظاهرات فیزیولوژیک مانند افزایش فشار خون، تپش قلب، افزایش تعریق کف دست، افزایش قند و چربی خون، سندرم متابولیک، تنش‌ها و گرفتگی‌های عضلانی، دردهای موضعی، اختلالات گوارشی چون خشکی دهان، سوء‌هاضمه، تهوع، افزایش و کاهش اشتهاء، سندرم روده تحریک‌پذیر، اختلالات سیستم تولید مثل شامل تغییرات سیکل ماهانه و کاهش میل جنسی و هم‌چنین تضعیف سیستم ایمنی بدن و ضعف مقابله با برخی عفونت‌ها.

علائم سازمانی استرس:

  • افزایش مشاجره و رفتارهای خصمانه در سازمان
  • افزایش چرخش پرسنلی و ناتوانی سازمان در جذب پرسنل جدید
  • افزایش غیبت از کار به علت بیماری
  • عملکرد ضعیف کارکنان و افزایش عدم رضایت و شکایات پرسنل و مشتریان هر دو.

استرس در واقع یک مکانیسم زیست شناختی قدیمی برای بقاء است که طی فرایند تکامل ارتقاء یافته و به انسان‌ها امکان تطابق با موقعیت‌های تهدیدزا را می‌دهد. در سال ۱۹۳۶ هانس سِلیه “سندرم تطابق عمومی” را در سه مرحله توصیف کرد. این اصطلاح برای توصیف واکنش‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت بدن در برابر استرس به کار می‌رود. سِلیه معتقد بود که این سندرم دو سامانه عمده بدن شامل سامانه عصبی و سامانه غدد درون‌ریز را درگیر می‌کند.

این سه مرحله عبارتند از:
مرحله ۱ یا واکنش هشدار:
این مرحله واکنش آنی بدن به عامل ایجاد کننده استرس است. در مرحله اولیه استرس انسان‌ها یک پاسخ “ستیز یا گریز”۱ از خود نشان می‌دهند. این واکنش فوری با افزایش فشار خون و بسیج خونرسانی به عضلات، بدن را برای فعالیت فیزیکی آماده می‌کند.
مرحله ۲ یا مرحله مقاومت:
این مرحله در واقع همان مرحله اصلی تطابق است که در صورت تداوم مواجهه با استرس، بدن با عامل ایجاد کننده آن تطابق می‌یابد. در این مرحله تغییرات وسیعی در بدن جهت کاهش اثرات استرسور اتفاق می‌افتد و مشخصات فیزیولوژیک مثل افزایش فشار خون و یا قند خون کم‌رنگ‌تر می‌شود.
مرحله ۳ یا مرحله فرسودگی:
اگر مواجهه با عامل استرس تداوم یافته و طولانی شود، قدرت تطابق بدن در هم شکسته شده و بدن با یک بارِ بیش از حد تحمل مواجه می‌شود. علائم اولیه واکنش هشدار با شدت بیشتر بازگشت کرده سامانه ایمنی و توانایی بدن برای مقابله با بیماری به طور کامل از بین می‌رود. به عنوان مثال یک فرد در مواجهه با یک شغل پرتنش، در طولانی مدت ممکن است دچار عوارضی چون حمله قلبی و یا عفونت شدید گردد.
دکتر سِلیه هم‌چنین خاطرنشان نمود که درک افراد و پاسخ آنها به عامل ایجاد کننده استرس فرایندی کاملاً فردی بوده و یک موقعیت و واقعه شغلی ممکن است برای یک فرد استرس‌زا باشد در صورتی‌ که برای فرد دیگری در همان سازمان کاملاً انگیزشی و جذاب محسوب شود. سندرم تطابق عمومی همچنین تحت تاثیر عواملی همچون وضعیت سلامت عمومی و تغذیه فرد، جنسیت، سن، قومیت، سطح تحصیلات، وضعیت اجتماعی اقتصادی و زمینه ژنتیکی فرد قرار دارد. در نتیجه استرس‌زا نیستند که به سلامت انسان آسیب می‌رسانند بلکه پاسخ‌های نابهنجار ما به آنهاست که مسئول آسیب‌های احتمالی هستند.
بنا بر آنچه گفته شد، امروزه روش‌ها و راهنماهای مدیریت استرس شغلی بر دو عامل سازمانی و فردی استرس تمرکز کرده و اعتقاد بر این است که جهت کنترل استرس در محیط کار هم باید عامل تنش در سازمان یعنی منبع ایجاد استرس کنترل شود و هم باید بر روی نگرش افراد و چگونگی درک آنان از عامل استرس‌زا کار شده و روش‌های مقابله با استرس به کارکنان آموزش داده شود. در قسمت دوم این مقاله بیشتر در خصوص روش‌های مقابله‌ای بحث خواهد شد.

سوسن صالحپور

 مقاله انتشار یافته در مجله نوید ایمنی

بیشتر